პეგი კორნეგერი
ანარქიზმი: კავშირი ფემინიზმთან*
თერთმეტი წლის წინ, როდესაც ილინოისის პატარა ქალაქში მცხოვრები უფროსკლასელი მოსწავლე ვიყავი, სიტყვა “ანარქიზმი” არც კი გამეგო. მსმენოდა მხოლოდ ანარქიის შესახებ, რაც ქაოსს აღნიშნავდა. რაც შეეხება სოციალიზმს და კომუნიზმს, ისტორიის გაკვეთილები როგორღაც მარწმუნებდა, რომ ესენი ფაშიზმისგან არ განსხვავდებოდა. ფაშიზმი კი თავისთავად მომაგონებდა ჰიტლერს, საკონცენტრაციო ბანაკებს და ათასგვარ საშინელებას, რაც ჩვენს თავისუფალ ქვეყანაში არასდროს ხდებოდა. ასე შეუმჩნევლად მკვებავდნენ უგემური, ტრადიციული ამერიკული პოლიტიკით, რაც ზომიერებას, კომპრომისებსა და ორაზროვნებას გულისხმობს. ეს გაკვეთილები კარგადაც ავითვისე; ჩემი “განათლების” თანმხლები მიკერძოებებისა თუ სიმრუდის ამოსაცნობად წლები დამჭირდა. (თეთრკანიანი) კაცობრიობის ისტორია [“his-story”] სწორედ ამას ნიშნავდა – როგორც ქალს მეორეხარისხოვნად არსებობის ნება მებოძა; როგორც ანარქისტი, საერთოდ არ ვარსებობდი. წარსულის დიდი ნაწილი (და შესაბამისად, სამომავლო შესაძლებლობებიც) ჩემთვის დაფარული და წართმეული იყო. მხოლოდ ამ ბოლო პერიოდში აღმოვაჩინე, რომ ჩემს შეუკავშირებელ პოლიტიკურ მისწრაფებებსა და იმპულსებს საერთო ჩარჩო გააჩნდა – ეს ჩარჩო ანარქისტული ანუ ლიბერტარიანული სააზროვნო ტრადიციაა. ჩემთვის ეს მრავალწლიანი სინაცრისფრის შემდეგ უეცარი განათების ტოლფასი იყო.
ანარქიზმის განსაზღვრება თავდაპირველად ემა გოლდმანთან აღმოვაჩინე:
“ანარქიზმი ემხრობა ადამიანის გონების გათავისუფლებას რელიგიის ბატონობისგან; ადამიანის სხეულის გათავისუფლებას საკუთრების ბატონობისგან; გათავისუფლებას სამთავრობო შეზღუდვებისა და ბორკილებისგან. ანარქიზმი ემხრობა სოციალურ წესრიგს, რომელიც ეფუძნება ინდივიდების თავისუფალ გაერთიანებას ნამდვილი სოციალური სიმდიდრის საწარმოებლად, რაც თავის მხრივ გარანტიაა იმისა, რომ ყოველ ადამიანს ექნება წვდომა რესურსებზე და შეძლებს, სრულად დაიკმაყოფილოს ცხოვრებისეული საჭიროებები ინდივიდუალური სურვილების, გემოვნებისა და მისწრაფებების შესაბამისად.”
ანარქიზმი და რადიკალური ფემინიზმი ერთმანეთთან მალევე დავაკავშირე. ჩემთვის მეტად მნიშვნელოვანი გახდა, ჩამეწერა ეს აღქმები, რათა სხვებისთვისაც გამეზიარებინა ის აღელვება, რასაც ანარქა-ფემინიზმთან მიმართებაში განვიცდი. ჩვენი ხედვების ერთმანეთისთვის გაზიარება ძალიან მნიშვნელოვანია იმ ბარიერების დასანგრევად, რასაც ჩვენ შორის სხვადასხვა გაუგებრობები და განხეთქილებები წარმოქმნის ხოლმე. მიუხედავად იმისა, რომ თავს ანარქა-ფემინისტს ვუწოდებ, ეს განსაზღვრება შეიძლება თავისუფლად მოიცავდეს სოციალიზმს, კომუნიზმს, კულტურის ფემინიზმს, ლესბოსურ სეპარატიზმს და სხვა ბევრ პოლიტიკურ კატეგორიას. როგორც სუ ნეგრინი წერს: “ჩემს საჭიროებებს სრულად ვერც ერთი პოლიტიკური ქოლგა ვერ ფარავს.” ჩვენ შეიძლება უფრო მეტი გვაქვს საერთო, ვიდრე გვგონია. ახლა, როდესაც ჩემს აღქმებსა და რეაქციებზე ვწერ, ჩემს ცხოვრებასა და აზრებს სხვა ქალების ცხოვრებისა და აზრებისგან განცალკევებულად არ განვიხილავ. მეტიც, როცა საქმე “ქალთა მოძრაობას” ეხება, მტკიცედ მჯერა, რომ საერთო ხედვა გვაკავშირებს. ამ ხედვაში ჩემი ჩართულობა გამოიხატება არა ურყევი განცხადებებითა და კატეგორიული პასუხებით, არამედ შესაძლებლობების და განვითარებადი კავშირების შეთავაზებით, რაც იმედი მაქვს, უფრო დაიხვეწება და ხელს შეუწყობს ჩვენსავე ინდივიდუალურ და კოლექტიურ ზრდას, ევოლუციას/რევოლუციას.
რას ნიშნავს ანარქიზმი სინამდვილეში?
ანარქიზმი იმდენი ხნის განმავლობაში მოიხსენიებოდა ავად და განიმარტებოდა არასწორად, რომ ალბათ ძალიან მნიშვნელოვანია იმის განმარტებით დავიწყო, თუ რა არის და რა არ არის “ანარქიზმი” სინამდვილეში. ანარქისტის შესახებ ყველაზე ფართოდ გავრცელებული სტერეოტიპი ამ უკანასკნელს გვიხატავს ავისმოსურნე კაცად, რომელიც შავი სამოსის ქვეშ ბომბს მალავს და მზადაა, მოკლას და გაანადგუროს ყველა და ყველაფერი, რაც გზაზე დახვდება. ეს ხატება ადამიანთა უმეტესობას, განურჩევლად მათი პოლიტიკური შეხედულებებისა, შიშს და ზიზღს აღუძრავს. შესაბამისად, ანარქიზმი “ჩამოიწერება”, როგორც მახინჯი, ძალადობრივი და ექსტრემისტული მოვლენა. ანარქისტის მეორე ცრუ აღქმაა მისი დანახვა არაპრაგმატულ იდეალისტად, რომელიც უსარგებლო, უტოპიური აბსტრაქციებით აზროვნებს და კონკრეტულ რეალობას კი მოწყვეტილია. შედეგად, ანარქიზმი ისევ “ჩამოიწერება”, ამ შემთხვევაში როგორც “ფუჭი ოცნება”.
ანარქისტის ამ ორი სახიდან სინამდვილეს არც ერთი არ ასახავს (მიუხედავად იმისა, რომ ანარქისტი მკვლელებიც და ანარქისტი იდეალისტებიც ისევე არსებობდნენ, როგორც მკვლელები და იდეალისტები სხვა, მემარცხენე თუ მემარჯვენე პოლიტიკური მოძრაობების შემთხვევებში). რას მივიჩნევთ სინამდვილედ, ეს, რა თქმა უნდა, ჩვენი აღქმის ჩარჩოზეა დამოკიდებული. ისევე როგორც სოციალიზმია სხვადასხვაგვარი, ანარქიზმშიც სხვადასხვა მიმართულებები არსებობს. ამ შემთხვევაში მე კომუნისტური ანარქიზმის შესახებ ვისაუბრებ, რაც ჩემი ხედვით, პრაქტიკულად ლიბერტარიანული (ანუ არაავტორიტარული) სოციალიზმის იგივეობრივია. სახელწოდებები და კატეგორიები შეიძლება საკმაოდ დამაბნეველი იყოს, ამიტომ ვეცდები, ნათელი მოვფინო ამ ტერმინს და ავხსნა ანარქიზმი სამი ძირითადი პრინციპის გამოყენებით (ჩემი აზრით, სამივე პრინციპი ასევე ებმის საზოგადოების ანალიზს რადიკალური ფემინიზმის პოზიციიდან; ამაზე უფრო მეტს მოგვიანებით ვისაუბრებ):
-
მმართველობის, იერარქიისა და მთავრობის გაუქმება. ანარქისტები ძალაუფლების რღვევას ესწრაფვიან და არა მის ხელში ჩაგდებას; ებრძვიან როგორც ცალკეული ინდივიდის, ასევე სახელმწიფო ძალაუფლებას. სოციალისტების უმრავლესობა მუშათა კლასის მთავრობას ითხოვს და “სახელმწიფოს თანდათანობით გაქრობას” ელოდება, ანარქისტებს კი მიაჩნიათ, რომ მიზნებს საშუალებები ქმნის და ძლიერი სახელმწიფო თავისთავად უზრუნველყოფს თვითშენარჩუნებას. ანარქისტული თეორიის მიხედვით, ანარქიზმის მიღწევის ერთადერთი გზა თანამშრომლობაზე დაფუძნებულ, ანტიავტორიტარულ საშუალებებზე გადის. ამ პროცესის რევოლუციის მიზნებისგან გამიჯვნა მხოლოდ მჩაგვრელი სტრუქტურისა და სტილის შენარჩუნებას უზრუნველყოფს.
-
ინდივიდუალობა და კოლექტიურობა ერთდროულად. ინდივიდუალობა კომუნისტურ აზრთან შეუთავსებადი სულაც არ არის. თუმცა უნდა განვასხვაოთ “მკაცრი ინდივიდუალიზმი”, რომელიც კონკურენციასა და სხვისი საჭიროებების უგულებელყოფას წაახალისებს და ნამდვილი ინდივიდუალობა, რომლის შემთხვევაშიც თავისუფლება სხვისი თავისუფლების შეზღუდვის გარეშეა შესაძლებელი. უფრო კონკრეტულად, სოციალურ და პოლიტიკურ ორგანიზებასთან მიმართებაში, ეს ნიშნავს, რომ ინდივიდუალური ინიციატივა კოლექტიური მოქმედებით ბალანსირდება; ეს ხერხდება ისეთი სტრუქტურების შექმნით, სადაც გადაწყვეტილების მიღებაში ჩართულია მთელი ჯგუფი, თემი თუ ქარხანა და ეს საქმე “წარმომადგენლებს” ან “ლიდერებს” არ აქვთ ჩაბარებული. კოორდინირება და მოქმედება ხდება არაიერარქიული ქსელის (შეგვიძლია წარმოვიდგინოთ ურთიერთგადამკვეთი წრეები პირამიდის სანაცვლოდ) მეშვეობით პატარა ჯგუფებსა ან საზოგადოებებში. დაბოლოს, ეს ნიშნავს, რომ წარმატებული რევოლუცია იქმნება მანიპულაციისგან თავისუფალი, ავტონომიური ინდივიდებისა და ჯგუფების თანამშრომლობით, რათა მათ დაამყარონ “პირდაპირი, უშუალო კონტროლი საზოგადოებასა და საკუთარ ცხოვრებაზე.”
-
სპონტანურობა და ორგანიზებულობა ერთდროულად. ანარქისტებს გამუდმებით ადანაშაულებენ ქაოსის მოთხოვნაში. ადამიანების უმრავლესობა მართლაც ფიქრობს, რომ ანარქიზმი უწესრიგობის და ძალადობის სინონიმია. ეს ანარქიზმის იდეის სრული გაუკუღმართებაა. ანარქისტები არ უარყოფენ ორგანიზების აუცილებლობას, ისინი უბრალოდ აცხადებენ, რომ ორგანიზება უნდა მოდიოდეს ქვემოდან და არა ზემოდან, შიგნიდან და არა გარედან. გარედან თავს მოხვეული სტრუქტურა თუ მკაცრი წესები, რომლებიც მანიპულაციისა და პასიურობის შესაქმნელი ინსტრუმენტებია, შესაძლო სოციალისტური “რევოლუციის” ერთ-ერთი ყველაზე საშიში ფორმაა. მომავალი განვითარების კარნახი დაზუსტებით არავის შეუძლია. თუ ისეთი საზოგადოების შექმნა გვსურს, რომელიც ინდივიდებისა და ჯგუფების ცვალებად საჭიროებებს ფეხს უწყობს, მაშინ საჭიროა სპონტანური მოქმედება, კონკრეტული სიტუაციების კონტექსტის გათვალისწინებით. ანარქისტებს მიაჩნიათ, რომ საჭიროა ფლუიდური, მოქნილი საშუალებები: მცირემასშტაბიანი მონაწილეობითი დემოკრატია ფართომასშტაბიან კოლექტიურ თანამშრომლობასა და კოორდინაციასთან ერთად (ამავდროულად, არ უნდა დაიკარგოს ინდივიდუალური ინიციატივაც).
ანარქიზმი და ქალთა მოძრაობა
დობის [sisterhood] განვითარების საფრთხე უნიკალურია, რადგანაც იგი მიემართება იერარქიისა და დომინაციის ბაზისურ სოციალურ და ფსიქიკურ მოდელს…
— მერი დეილი
მთელი ქვეყნის მასშტაბით ქალთა დამოუკიდებელმა ჯგუფებმა დაიწყეს ფუნქციონირება სტრუქტურის, ლიდერების და მამაკაცური მემარცხენეობისთვის დამახასიათებელი სხვა მოხელეების გარეშე და ერთმანეთისგან დამოუკიდებლად, თუმცა ერთდროულად შექმნეს სხვადასხვა დროისა და სივრცის ანარქისტების მსგავსი ორგანიზაციები. ეს შემთხვევითობა არ არის.
—კეთი ლევინი
თანამედროვე ქალთა მოძრაობამ და საზოგადოების რადიკალურ-ფემინისტურმა ანალიზმა ლიბერტარიანულ აზრს ბევრი შესძინა. მეტიც, ჩემი აზრით, ფემინისტები ამ წლების განმავლობაში გაუცნობიერებლად ანარქისტულები არიან თავიანთ თეორიაშიც და პრაქტიკაშიც. ახლა უბრალოდ საჭიროა, გავაცნობიეროთ ფემინიზმსა და ანარქიზმს შორის არსებული კავშირები და ეს ჩარჩო ჩვენს აზრებსა და ქმედებებს მოვარგოთ. ჩვენთვის ნათელი უნდა გახდეს, რა არის ჩვენი მიზანი და როგორ უნდა მივიდეთ იქამდე. იმისთვის, რომ უფრო ეფექტურები ვიყოთ და შევქმნათ მომავალი, რომლის შექმნაც შესაძლებელია, უნდა გავაცნობიეროთ, რომ უბრალოდ ცვლილება კი არა, სრული გარდაქმნა გვსურს.
რადიკალური ფემინიზმის ხედვა თითქმის ანარქიზმია. მისი საფუძველმდებარე თეორია აცხადებს, რომ ნუკლეარული ოჯახი წარმოადგენს ყველა ავტორიტარული სისტემის ბაზისს. მამისგან, მასწავლებლისგან, ბოსისგან თუ ღმერთისგან ბავშვი სწავლობს, რომ ძალაუფლების დიად, ანონიმურ ხმას უნდა დაემორჩილოს. ბავშვობიდან მოზრდილობაში გადასვლა სრულ ავტომატად ქცევას ნიშნავს, რომელსაც კითხვების დასმის და თვით გამართულად ფიქრის უნარიც კი არ აქვს. ასე შევდივართ “შუა ამერიკაში”, სადაც რასაც გვეუბნებიან, ყველაფერს ვიჯერებთ და ხმის ამოუღებლად ვიღებთ სიცოცხლის განადგურებას ჩვენ გარშემო.
ფემინისტებს ერთობ გულისგამაწვრილებელ მოვლენასთან აქვთ საქმე – მამრების დომინირებაზე ორიენტირებული დამოკიდებულება სამყაროს მიმართ ადგილს მხოლოდ სუბიექტი-ობიექტის ურთიერთობებისთვის ტოვებს. ტრადიციული მამაკაცური პოლიტიკა ადამიანს ობიექტის სტატუსამდე ამცირებს და შემდეგ დომინირებს და მანიპულირებს ამ ობიექტით აბსტრაქტული “მიზნების” მისაღწევად. ქალები კი, თავის მხრივ, ყველგან “უცხოს” [“Other”] ცნობიერების განვითარებას ცდილობენ. სუბიექტი-სუბიექტის ურთიერთობებს არა მხოლოდ სასურველად, არამედ აუცილებლად მივიჩნევთ (ბევრი ჩვენგანი სწორედ ამ მიზეზით ირჩევს, რომ მხოლოდ ქალებთან იმუშაოს და მხოლოდ ქალები უყვარდეს – ასეთი ურთიერთობების ქონის შესაძლებლობა მეტია). ერთად ვმუშაობთ იმისთვის, რომ გავაფართოოთ ჩვენი ემპათია, ცოცხალი არსებების შესახებ ცოდნა და ვცდილობთ, იდენტიფიკაცია მოვახდინოთ გარეშე ქმნილებებთან, ნაცვლად მათი ობიექტივაციისა და მანიპულაციისა. ამ ეტაპზე სიცოცხლის ფორმების პატივისცემა ჩვენივე გადარჩენის წინაპირობაა.
რადიკალური ფემინიზმის თეორია ასევე აკრიტიკებს მამაკაცური იერარქიული აზრის სტრუქტურას – სადაც რაციონალობა დომინირებს მგრძნობელობაზე, გონება დომინირებს ინტუიციაზე, ხოლო მყარი დაპირისპირებები და პოლარობები (აქტიური-პასიური, ბავშვი-მოზრდილი, საღი-შეშლილი, მუშაობა-თამაში, სპონტანურობა-ორგანიზებულობა) გვაუცხოებს საკუთარი გონებისა და სხეულის ერთ მთლიანობად განცდისა და ადამიანური გამოცდილების კონტინუუმისგან. ქალები ცდილობენ მოიშორონ ეს დაპირისპირებები და იცხოვრონ სამყაროსთან ჰარმონიაში როგორც გამთლიანებულმა, ინტეგრირებულმა ადამიანებმა, რომლებიც ჩვენი ინდივიდუალური იარებისა და რღვევების კოლექტიური განკურნებისთვის იღწვიან.
ქალთა მოძრაობის პრაქტიკაში ფემინისტებს იერარქიის და დომინაციის მოსპობაში წარმატებაც განუცდიათ და წარუმატებლობაც. ჩემი აზრით, ქალები ხშირად “ინტუიტურად” ანარქისტებივით იქცევიან და ლაპარაკობენ, ანუ ჩვენ ვუახლოვდებით ან ზღვარზე ვართ, რომ სრულად უარვყოთ ყოველგვარი პატრიარქალური აზრი და ორგანიზაცია. თუმცა ეს მიახლოება იბლოკება იმ ძლიერი, გაშინაგანებული პატრიარქალური ფორმებით, რომელიც არსებობს ჩვენს გონებასა და ჩვენს ურთიერთობებში. პატრიარქალურ საზოგადოებაში ცხოვრება და მისი პირობებია იმის მიზეზი, რომ ხშირად ვერ ვამჩნევთ ფემინიზმსა და ანარქიზმს შორის არსებულ მნიშვნელოვან კავშირს. ჩვენ ვამბობთ, რომ ვებრძვით პატრიარქატს, მაგრამ ყველა ჩვენგანისთვის ნათელი არ არის, რომ ეს ყოველგვარ იერარქიასთან, ყოველგვარ ლიდერობასთან, ყოველგვარ მთავრობასა და თვით მმართველობის იდეასთან დაპირისპირებას ნიშნავს. ჩვენი იმპულსები, რომ ვიმუშაოთ კოლექტიურად და პატარა, ულიდერო ჯგუფებში, ანარქისტულია, მაგრამ უმეტესად თავისთვის ანარქისტები არ გვიწოდებია. ეს კი მნიშვნელოვანი საკითხია, რადგან ფემინიზმის ანარქიზმად გააზრებამ შეიძლება ქალები რეფორმიზმისა და დროებითი ზომების მიღებისგან დააშოროს და ავტორიტარულ პოლიტიკასთან რევოლუციურ დაპირისპირებაში ჩააბას.
თუკი “პატრიარქატის დამხობა” გვინდა, უნდა ვილაპარაკოთ ანარქიზმზე, ვიცოდეთ, რას ნიშნავს ეს და როგორ შეიძლება გამოვიყენოთ საკუთარი თავისა და ჩვენი ყოველდღიური ცხოვრების სტრუქტურის გარდასაქმნელად. ფემინიზმი არ ნიშნავს ქალების კორპორატიულ ძალაუფლებას ან ქალ პრეზიდენტს, ფემინიზმი ნიშნავს, რომ არც კორპორატიული ძალაუფლება არსებობს და არც პრეზიდენტები. შესწორება თანასწორ უფლებებზე [The Equal Rights Amendment] ვერ გარდაქმნის საზოგადოებას, ის ქალებს უბრალოდ იერარქიულ სისტემაში ჩართვის “უფლებას” აძლევს. სექსიზმთან ბრძოლა ყოველგვარ იერარქიასთან ბრძოლას ნიშნავს – ეკონომიკურთან, პოლიტიკურსა და პირადთან. და ეს კი ანარქა-ფემინისტურ რევოლუციას ნიშნავს.
კერძოდ, როდის იქცეოდნენ ფემინისტები ანარქისტულად და სად დავბრკოლდით? როდესაც 1960-იანების ბოლოს ქვეყანაში ფემინიზმი გავრცელდა, ქალთა ჯგუფები ხშირად გამოუთქმელ ლიბერტარიანულ ცნობიერებას ასახავდნენ. ქალები აუჯანყდნენ და გაემიჯნნენ შეჯიბრზე დაფუძნებულ ძალაუფლებრივ თამაშებს, უპიროვნო იერარქიას და მამაკაცური პოლიტიკის მასობრივი ორგანიზების ტაქტიკებს. ამის ნაცვლად ისინი გაერთიანდნენ პატარა, ულიდერო, ცნობიერების ამაღლებაზე ორიენტირებულ ჯგუფებში, რომლებიც ჩვენსავე ყოველდღიურ ცხოვრებაში წამოჭრილ პირადულ საკითხებზე მუშაობდნენ. ჩვენი იქამდე დაუფასებელი აღქმებისა და გამოცდილებების ერთმანეთისთვის გაზიარებით ერთად შევეცადეთ, ჩავწვდომოდით ჩვენი ჩაგვრის მიზეზებს. ერთმანეთისგან ვისწავლეთ, რომ პოლიტიკა “სადღაც გარეთ” კი არ არის, არამედ ჩვენს გონებაში, სხეულებსა და ინდივიდებს შორის ურთიერთობებში. გავიგეთ, რომ ჩვენი, როგორც პოლიტიკური კლასის ჩაგვრაში პირადი ურთიერთობები მონაწილეობდა. ჩვენი ტანჯვა და თვითსიძულვილი მამაკაცთა დომინაციის პირდაპირი შედეგი იყო; მამაკაცთა დომინაციის სახლში, ქუჩაში, სამსახურსა და პოლიტიკურ ორგანიზაციაში.
ამრიგად, აშშ-ს სხვადასხვა რეგიონებში ერთმანეთისგან დამოუკიდებლად ჩამოყალიბდნენ C-R [consciousness raising – ცნობიერების ამაღლება] ჯგუფები როგორც პირდაპირი მოქმედების/რეაქციის ფორმები პატრიარქატზე. პატარა ჯგუფი, როგორც ბაზისური საორგანიზაციო ერთეული, პირადული და პოლიტიკური, ანტიავტორიტარიზმი, სპონტანური პირდაპირი მოქმედება – ყოველივე ამის გამოკვეთა არსებითად ანარქისტული იყო. მაგრამ გვაკლდა ის სამზადისი, რომელიც წლების განმავლობაში გრძელდებოდა და წინ უძღოდა ესპანეთში რევოლუციური აქტივობების გაღვივებას. ქალთა ჯგუფების სტრუქტურა თვალშისაცემად ჰგავდა ანარქისტულ ჯგუფებს, რომლებიც ესპანეთში, საფრანგეთსა და ბევრ სხვა ქვეყანაში ანარქო-სინდიკალისტური კავშირების შემადგენლობაში იყვნენ. მიუხედავად ამისა, საკუთარ თავს ანარქისტებს არ ვუწოდებდით და ცნობიერად ანარქისტური პრინციპების ირგვლივ ორგანიზება არ მომხდარა. იმ დროს საკომუნიკაციო, იდეებისა და უნარების გასაცვლელი იატაკქვეშა ქსელიც კი არ გვქონდა. ქალთა მოძრაობა ჯერ კიდევ იზოლირებული ჯგუფების სახით არსებობდა, რომლებიც პასუხებს სიბნელეში ხელის ფათურით ეძებდნენ, ანარქიზმი კი ჩვენს გონებაში დაუზუსტებული იდეალის სახით იყო წარმოდგენილი.
მიმაჩნია, რომ ეს ქალებს უნიკალურ პოზიციაში აყენებს იმ აზრით, რომ თუკი ჩვენი დამარხული ანარქისტული ცნობიერების არტიკულირება და დაკონკრეტება მოხდება, ეს ყველა სხვა ჯგუფზე მეტად მიგვაახლოებს სრულ რევოლუციასთან. ქალთა ინტუიტური ანარქიზმის დახვეწა და დაზუსტება დიდი ნახტომი იქნება წინ (ან მიღმა) ადამიანთა გათავისუფლებისთვის ბრძოლაში. რადიკალური ფემინიზმის თეორია ფემინიზმს აბსოლუტურ რევოლუციად აცხადებს. ეს მხოლოდ იმ შემთხვევაში იქნება სიმართლე, თუკი ჩვენს ანარქისტულ ფესვებს ვაღიარებთ და ავითვისებთ. ფემინიზმსა და ანარქიზმს შორის კავშირის ვერდანახვით მხოლოდ ვაყოვნებთ რევოლუციას და ისევ ტრადიციულ მამაკაცურ პოლიტიკაში ვიჭედებით. დროა, დავასრულოთ სიბნელეში ხელის ფათურით სვლა და გავიაზროთ, რას ვაკეთებდით და რას ვაკეთებთ ახლა, იმ კონტექსტში, თუ საითკენ გვსურს გეზის აღება.
C-R ჯგუფები კარგი დასაწყისი იყო, მაგრამ ხშირად პირად პრობლემებზე საუბარში ისე იჭედებოდნენ, რომ პირდაპირ მოქმედებასა და პოლიტიკურ კონფრონტაციაზე გადასვლას ვეღარ ახერხებდნენ. ჯგუფები, რომლებიც კონკრეტული საკითხის ან პროექტის ირგვლივ ორგანიზდებოდნენ, ხანდახან იმ აღმოჩენამდე მიდიოდნენ, რომ “უსტრუქტურობის ტირანია” შეიძლება ისეთივე დესტრუქციული იყოს, როგორც “ტირანიის ტირანია”. ორგანიზებულობისა და სპონტანურობის შერწყმა ვერ ხერხდებოდა, რაც უფრო უნარიანი ან პიროვნული ქარიზმის მფლობელი ინდივიდების ლიდერებად ქცევას იწვევდა. შედეგად წარმოშობილი გულისწყრომა და იმედგაცრუება საფუძველს უდებდა ფარულ შეჯიბრს, მანიპულაციას და ძალაუფლებრივ ბრძოლებს. როგორც წესი, ეს ჯგუფის სრულ არაეფექტურობას განაპირობებდა ან ჯგუფის წევრები რეაქციულად წყვეტდნენ, რომ მეტი “სტრუქტურულობა” სჭირდებოდათ (ამ სიტყვის ტრადიციული მამაკაცური იერარქიული გაგებით).
პრობლემას ამ შემთხვევაშიც ვერბალიზებული ანარქისტული ანალიზის არარსებობაში ვხედავ. უნდა ითქვას, რომ ორგანიზებულობა არ ნიშნავს სპონტანურობის ჩახშობას ან იერარქიული წესით მუშაობას. ყველაზე წარმატებული ქალთა ჯგუფები თუ პროექტები სწორედ ისინი იყვნენ, რომლებიც ფლუიდური სტრუქტურის ფორმებს ცდიდნენ: მოვალეობებისა და ხელმძღვანელი პირების ხშირი ცვლა, ყოველგვარი უნარის ერთმანეთისთვის გაზიარება, ინფორმაციასა და რესურსებზე თანაბარი წვდომა, გადაწყვეტილების მიღებაზე მონოპოლიების არქონა და ჯგუფის დინამიკის განხილვისთვის გამოყოფილი დრო. ეს უკანასკნელი სტრუქტურული ელემენტი მნიშვნელოვანია, რათა ჯგუფის წევრებმა საერთო ძალისხმევით ადევნონ თვალი “შეუმჩნევლად შემოპარულ ძალაუფლებრივ პოლიტიკას”. თუკი ქალები სიტყვიერად თანხმდებიან კოლექტიურად მუშაობაზე, მაშინ მათ იმისთვისაც მოუწევთ ბრძოლა, რომ გადაეჩვიონ პასიურობას (“მიმდევრების” აღმოსაფხვრელად) და მიეჩვიონ განსაკუთრებული უნარებისა და ცოდნის სხვებისთვის გაზიარებას (“ლიდერების” მოსასპობად). ეს სულაც არ ნიშნავს, რომ ერთმანეთის სიტყვებსა და ცხოვრებას შთაგონების წყაროდ ვეღარ გამოვიყენებთ; ძლიერი ინდივიდების გამორჩეული ქმედებები შეიძლება გადამდები და ამდენად, მნიშვნელოვანი აღმოჩნდეს. მაგრამ ყურადღებით უნდა ვიყოთ, რათა შეუმჩნევლად ისევ ქცევის ძველ სქემას არ დავუბრუნდეთ.
სასიხარულო ის არის, რომ ბოლო წლებში ქალთა მოძრაობის სტრუქტურა ანარქისტული მიმართულებით ვითარდებოდა – პატარა საპროექტო ჯგუფები კომუნიკაციის იატაკქვეშა ქსელსა და კონკრეტულ საკითხებზე კოლექტიური მუშაობით იყვნენ დაკავებულნი. ლიდერებისა თუ “ვარსკვლავების” არყოლასთან დაკავშირებით ნაწილობრივმა წარმატებამ და პატარა პროექტების (გაუპატიურების კრიზისული ცენტრები, ქალთა ჯანმრთელობის კოლექტივები) მთელი ქვეყნის მასშტაბით გაბნევამ ძალიან გაართულა ქალთა მოძრაობის მხოლოდ ერთ ადამიანთან ან ჯგუფთან გაიგივება. ფემინიზმი ის მრავალთავიანი ურჩხულია, რომელსაც ცალკეული თავის მოჭრით ვერ გაანადგურებ. ჩვენი ზრდისა და გავრცელების გზები იერარქიული მენტალობისთვის მიუწვდომელია.
თუმცა არ უნდა დავაკნინოთ იმ უზარმაზარი ძალაუფლების მნიშვნელობა, რასაც მტერი ფლობს. ეს ძალაუფლება ყველაზე ვერაგულად შეიძლება გამოვლინდეს კოოპტირებაში, რასაც ხელს უწყობს ნებისმიერი არაშორსმჭვრეტელური, არაანარქისტული ხედვა ფემინიზმისა, როგორც უბრალო “სოციალური ცვლილებისა”. სექსიზმის იმგვარ ბოროტებად მიჩნევა, რომელიც არსებულ წესრიგში ქალების მონაწილეობით აღმოიფხვრება, ისევ დომინაციიის და ჩაგვრის გაგრძელების გარანტიაა. ფემინისტური კაპიტალიზმი წინააღმდეგობრივი ტერმინია. როცა ქალთა საკრედიტო კავშირებს, რესტორნებს, წიგნის მაღაზიებს ვაარსებთ, უნდა გვესმოდეს, რომ ამას თვითგადარჩენისთვის ვაკეთებთ, ვაკეთებთ იმ მიზნით, რომ შევქმნათ კონტრსისტემა, რომელიც დაუპირისპირდება შეჯიბრს, მომხვეჭელობას და ეკონომიკური ჩაგვრის ყველა ფორმას. ჩვენ მზად უნდა ვიყოთ მარგინალურად, ანტიკაპიტალისტური, არამომხმარებლური ღირებულებებით ცხოვრებისთვის. ჩვენ არც სისტემაში ინტეგრაცია გვინდა და არც გადატრიალება, რომელიც “ძალაუფლებას ბიჭების ერთი წყებიდან მეორე წყებას გადასცემს”. ჩვენ ვითხოვთ სრულ რევოლუციას, რომელიც ისეთ მომავალს შექმნის, სადაც ინდივიდუალური განსხვავებების მიმართ უსამართლობა, დომინაცია და უპატივცემულობა აღარ გამოვლინდება – ერთი სიტყვით, ფემინისტურ-ანარქისტულ რევოლუციას. მჯერა, რომ ქალებმა დიდი ხანია, იციან, როგორ უნდა მიაღწიონ ადამიანთა გათავისუფლებას. ახლა მხოლოდ ის გვჭირდება, რომ შემორჩენილი მამაკაცური პოლიტიკის ფორმები და ხედვები მოვიშოროთ და ჩვენს საკუთარ, ანარქისტულ ქალურ ანალიზზე ვფოკუსირდეთ.
მომავლის ტრანსფორმაცია
ქალური კულტურის შექმნა მეტად გადამდები პროცესია, რადგან ეს ნიშნავს მონაწილეობას იმ ხედვაში, რომელიც ისევ და ისევ იჩენს თავს ყველაფერში, დაწყებული მეგობრული საუბრებიდან და გაგრძელებული ხორცის ბოიკოტებით, მაღაზიების დაკავებით იქ ბავშვთა ცენტრების მოწყობის მიზნით და ასევე “დასთან” სექსით. ამას ვერ განსაზღვრავ და ვერაფერს უწოდებ ცვლილების პროცესის გარდა. ქალთა კულტურა არის ჩვენი საერთო ძალისხმევა განდევნისთვის, სახელდებისა და შემოქმედებისთვის, რითიც საკუთარ თავში, ერთმანეთთან და ჩვენს დედამიწასთან ერთად ჰარმონიის ხედვას ვავითარებთ. ბოლო ათი წლის განმავლობაში სულ უფრო ავჩქარდით და სულ უფრო მივუახლოვდით პატრიარქატის ძალაუფლების დამხობას… ეს გახდა ჩვენი სიხარულის და იმედის მიზეზი – ველური, გადამდები, შეუჩერებელი, შეშლილი იმედის!.. ამ იმედს, რომ სიცოცხლე გაიმარჯვებს სიკვდილზე, სასოწარკვეთასა და აზრისგან დაცლილობაზე, უკვე სადაც გავიხედავ, ყველგან ვხედავ. ეს იმედი ქალთახედვის თილისმად არის ქცეული…
– ლორელი
ადრე ვფიქრობდი, რომ თუ რევოლუცია ხვალვე არ მოხდებოდა, ყველანი კატასტროფისთვის (ან სულ ცოტა, უძრაობისთვის) ვიყავით განწირულები. ახლა უკვე აღარ მჯერა მოვლენების ამგვარი დაყოფის “რევოლუციამდე” და “რევოლუციის შემდეგ”. თანაც ვფიქრობ, რომ სწორედ ამგვარი აზროვნებით ვუბიძგებთ საკუთარ თავს მარცხისა და სასოწარკვეთისკენ. მჯერა, რომ ჩვენი ბრძოლის გასაგრძელებლად (მიუხედავად ყოველდღიურ ცხოვრებაში განცდილი ჩაგვრისა) მხოლოდ იმედი გვჭირდება – მომავლის ისეთი მშვენიერი და ძლიერი ხედვა, რომელიც მყარად გვექაჩება წინ მის შესაქმნელად, სადაც შინაგანი და გარეგანი სამყაროები ყველასთვის გამოსადეგი და კმარი იქნება. მე მჯერა, რომ იმედი არსებობს, ამას ვხედავთ ლორელის “ქალთახედვაში”, მერი დეილის “ეგზისტენციალურ სიმამაცესა” და ანარქა-ფემინიზმში. ჩვენი სხვადასხვაგვარი ხმები ერთსა და იმავე ოცნებას აღწერენ და “მხოლოდ ოცნებას შეუძლია იმ ქვის დამსხვრევა, რომელიც პირს გვიკეტავს.” როდესაც ვლაპარაკობთ, ვიცვლებით, ხოლო როდესაც ვიცვლებით, საკუთარ თავსაც და მომავალსაც ერთდროულად გარდავქმნით.
მართალია ის, რომ ჩვენს საზოგადოებაში გამოსავალი არ არსებობს, არც ინდივიდუალური და არც სხვაგვარი. მაგრამ თუ მოვახერხებთ და ამ დამთრგუნველ ცოდნას დავაბალანსებთ ჩვენივე განცდილი რადიკალური მეტამორფოზების გაცნობიერებით – მეტამორფოზების ცნობიერებასა და ცხოვრებაში – მაშინ ალბათ ისევ გვექნება საკმარისი მხნეობა, რათა განვაგრძოთ იმის შექმნა, რაზეც ვოცნებობთ და რაც შესაძლებლად მიგვაჩნია. რასაკვირველია, არ არის იოლი, ყოველდღიურ ჩაგვრას აწყდებოდე და იმედს მაინც ინარჩუნებდე. მაგრამ ეს ჩვენი ერთადერთი შანსია. თუ იმედს (კავშირების დანახვისა და მომავალზე ოცნების უნარს) დავკარგავთ, ეს ნიშნავს, რომ უკვე დავმარცხდით. იმედი ქალის ყველაზე ძლიერი რევოლუციური იარაღია; სწორედ იმედს ვაძლევთ ერთმანეთს ყოველთვის, როცა ცხოვრებას, საქმესა და სიყვარულს ვუზიარებთ. ამასვე გამოვყავართ იმ თვითსიძულვილისგან, თვითგვემისა და ფატალიზმისგან, რომელიც იზოლირებულ პატიმრებად გვამყოფებს. თუკი ახლა დეპრესიას და სასოწარკვეთილებას დავნებდებით, ამით ავტორიტარული პოლიტიკისა და პატრიარქალური დომინაციის გარდაუვლობას ვაღიარებთ. (“სასოწარკვეთა ყველაზე მძიმე ღალატია, ყველაზე ცივი ცდუნება – დაჯერება იმისა, რომ ბოლოს მაინც მტერი იმარჯვებს.” – მარჯ პირსი). არ უნდა დავუშვათ, რომ ჩვენი ტკივილი და ბრაზი უიმედობამდე და არაშორსმჭვრეტელურ “ნახევარგამოსავლებამდე” დავიდეს. ჩვენი მოქმედება არასდროსაა საკმარისად ეფექტური, მაგრამ მეორე მხრივ, ის “პატარა ცვლილებები”, რომლებსაც ჩვენს გონებასა და ცხოვრებაში, აგრეთვე ერთმანეთის ცხოვრებაშიც ვახდენთ, სრულად უაზრო და უშედეგო მაინც არ არის. რევოლუციის შექმნას დიდი დრო სჭირდება, ეს ისეთი რამეა, რისთვისაც ადამიანი თან ცხოვრობს და თან ემზადება. მომავლის ტრანსფორმაცია ერთ წამში არ მოხდება, მაგრამ ის კი შესაძლებელია, რომ ტოტალური იყოს… აზრისა და მოქმედების, ინდივიდუალობისა და კოლექტიურობის, სპონტანურობისა და ორგანიზებულობის კონტინუუმი არსებულიდან შესაძლებლამდე გადაიჭიმება.
ანარქიზმი გვაძლევს ჩარჩოს ამ ტრანსფორმაციისთვის. იგი არის ხედვა, ოცნება, შესაძლებლობა, რომელიც შეგვიძლია ჩვენი მოქმედებით რეალობად ვაქციოთ. ფემინიზმი არის ის, რაც ანარქიზმს მომავალთან აკავშირებს. როდესაც ამ კავშირს ნათლად დავინახავთ, როდესაც ამ ხედვის ერთგულნი ვიქნებით და უარს ვიტყვით, ძალადობით წაგვართვან იმედი, მაშინ გადავაბიჯებთ არარაობის უფსკრულს და ისეთ ყოფაში აღმოვჩნდებით, რაც ახლა ვერც კი წარმოგვიდგენია. ქალთახედვას – ანარქა-ფემინიზმს საუკუნეების მანძილზე საკუთარი სხეულებით ვატარებთ. “ხანგრძლივი ბრძოლა მოგვიწევს, რათა ეს ხედვა ვშვათ”, მაგრამ ეს უნდა გავაკეთოთ. “ჩვენი მრისხანება ბრძოლაში სპილოების მსგავსად უნდა შევიყვანოთ.”
*Anarchism: The Feminist Connection. სტატია გამოქვეყნებულია ამერიკულ ფემინისტურ ჟურნალში “მეორე ტალღა” (The Second Wave) 1975 წელს. http://theanarchistlibrary.org/library/peggy-kornegger-anarchism-the-feminist-connection
